มองแนวโน้มเศรษฐกิจไทย (3)

“Toward a New Frontier” Series บทความชุด “ทะยานสู่พรมแดนใหม่”

ในบทความสองตอนก่อนเราได้คุยเกี่ยวกับมุมมองแนวโน้มเศรษฐกิจไทยโดยพิจารณาจากตัวชี้วัดด้านธุรกิจการค้า อุตสาหกรรม การลงทุน ซึ่งเป็นการมองเศรษฐกิจจากตัวชี้วัดด้านการสร้างรายได้ อันถือเป็นต้นน้ำของเศรษฐกิจ เพราะมีรายได้จึงจะมีการจับจ่ายใช้สอยเกิดขึ้นตามมา

สำหรับในตอนนี้เราจะมาพิจารณาเศรษฐกิจไทยจากตัวชี้วัดด้านการอุปโภคบริโภคหรือด้านการจับจ่ายใช้สอยกันบ้าง หลายคนอาจสงสัยว่าก็ในเมื่อมีรายได้จึงจะมีการจับจ่ายใช้สอย ดังนั้นพิจารณาเศรษฐกิจจากตัวชี้วัดด้านธุรกิจ การค้า การลงทุนก็น่าจะเพียงพอแล้ว พูดแบบนั้นก็ไม่เชิง เนื่องจากการจับจ่ายใช้สอยมีปัจจัยทางจิตวิทยาเข้ามาเกี่ยวข้องสูง บางทีแม้มีรายได้ดีแต่อาจไม่อยากจับจ่ายก็เป็นได้เพราะเรามองแนวโน้มในอนาคตข้างหน้าไม่ค่อยดีนัก จึงอยากประหยัดเอาไว้ก่อน เป็นต้น ดังนั้นตัวชี้วัดด้านการอุปโภคบริโภคก็บ่งชี้อาการทางเศรษฐกิจได้ไวและด้วยมุมมองที่แตกต่างออกไป หากจะมองเศรษฐกิจให้เกิดภาพหรือมุมมองอย่างทั่วถึงก็ควรพิจารณาทั้งตัวชี้วัดต้นน้ำและปลายน้ำประกอบกัน

ตัวชี้วัดด้านการอุปโภคบริโภคมีมากมายหลายตัว เรามาดูกันเพียง 3-4 ตัวชี้วัดที่สำคัญก็พอ ได้แก่ ดัชนีราคาผู้บริโภค ดัชนีการอุปโภคบริโภคภาคเอกชน และดัชนีอสังหาริมทรัพย์ ซึ่งดัชนีเหล่านี้จะมีดัชนีย่อยอีก และมีของแถม คือ ตัวชี้วัดเศรษฐกิจด้านการธนาคาร นั่นคือ ปริมาณหนี้ไม่ก่อให้เกิดรายได้หรือยอดเอ็นพีแอล (NPL)

ดัชนีราคาผู้บริโภค บ่งบอกภาวะการครองชีพ เงินเฟ้อ เงินฝืด

ดัชนีราคาผู้บริโภค (consumer price index) คือตัวชี้วัดที่เรานำมาคำนวณอัตราเงินเฟ้อนั่นเอง อัตราเงินเฟ้อปีละเท่านั้นเท่านี้ก็ได้มาจากดัชนีนี้ และเนื่องจากอัตราเงินเฟ้อเป็นตัวชี้วัดทางเศรษฐกิจที่สำคัญตัวหนึ่ง ดังที่เราได้อ่านพบในข่าวอยู่เสมอ ดังนั้นวันนี้เราจะคุยเรื่องนี้กันเยอะสักหน่อย

ดัชนีราคาผู้บริโภคหรือจะเรียกให้เข้าใจง่ายก็คือดัชนีราคาสินค้าและบริการนั่นเอง โดยดัชนีนี้บ่งบอกราคาสินค้าและบริการที่จำเป็นในการครองชีพโดยบอกเป็นภาพรวม

ดัชนีนี้คำนวณจากราคาอาหารและเครื่องดื่ม ราคาเครื่องนุ่งห่มรองเท้า ราคาเกี่ยวกับที่พักอาศัย (ค่าเช่า เครื่องตกแต่งบ้าน ค่าน้ำค่าไฟ ค่าดูแลความสะอาด ฯลฯ) ค่ารักษาพยาบาล ค่าเบี้ยประกัน ค่าเดินทาง ค่าติดต่อสื่อสาร ค่าบันเทิงสันทนาการ ค่าการศึกษา เป็นต้น ก็เอาราคาพวกนี้มาเฉลี่ยถ่วงน้ำหนักกัน ได้เป็นดัชนีราคาผู้บริโภคเพื่อบ่งบอกภาวะค่าครองชีพโดยรวม

ทีนี้ก็ต้องทำความเข้าใจกันหน่อยว่า ดัชนีราคาผู้บริโภคที่เรามักนิยมอ้างอิงกันนั้น มี 2 ดัชนีย่อย คือ

ดัชนีราคาผู้บริโภคทั่วไป คือค่าใช้จ่ายต่างๆในย่อหน้าที่แล้วเอามาคำนวณเป็นดัชนี ดัชนีนี้เอาไปคำนวณอัตราเงินเฟ้อ อัตราเงินเฟ้อที่ได้เรียกว่า อัตราเงินเฟ้อทั่วไป (headline inflation)

อีกดัชนีหนึ่งที่ควบคู่กันไป นั่นคือ ดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐาน ก็คำนวณจากราคาสินค้าและบริการต่างๆข้างบนเช่นกัน แต่หักค่าอาหารและเชื้อเพลิงออกไป (คือไม่รวมค่าอาหารและเชื้อเพลิงนั่นเอง)  ดัชนีนี้เอาไปคำนวณอัตราเงินเฟ้อ อัตราเงินเฟ้อที่ได้เรียกว่า อัตราเงินเฟ้อพื้นฐาน (core inflation)

เหตุที่ต้องมีดัชนีสองตัวนี้ใช้ควบคู่กันเนื่องจากราคาอาหารและเชื้อเพลิงนั้นราคาไม่คงที่ แกว่งตัวหวือหวา โดยอาจเป็นไปตามฤดูกาลหรือเป็นช่วงสั้นๆ (ยกตัวอย่างเช่นหน้าแล้งผักแพง มะนาวแพง แต่ก็เพียงไม่นาน เป็นต้น) บางทีการแกว่งตัวที่หวือหวาอาจบดบังสภาพเศรษฐกิจที่แท้จริงไป เราจึงต้องมีดัชนีแบบที่ตัดสินค้าอาหารและเชื้อเพลิง ไว้พิจารณาควบคู่กัน หากงงก็ไม่เป็นไร เดี๋ยวดูกราฟแล้วจะเข้าใจ

การใช้ข้อมูลดัชนีราคาผู้บริโภคนั้นต้องทำความเข้าใจกันก่อนว่าดัชนีนี้เกี่ยวกับการบริโภคของชนชั้นกลางและมีรายได้ประจำ เป็นตัวแทนกำลังการบริโภคส่วนใหญ่ของประเทศแต่ก็ไม่ใช่ทั้งหมดของประเทศ หากต้องการพิจารณาการบริโภคของคนยากคนจน ก็มีดัชนีราคาผู้บริโภคของผู้มีรายได้น้อย หรือหากต้องการพิจารณาการบริโภคในชนบทห่างไกล ก็มีดัชนีราคาผู้บริโภคในชนบท ให้ใช้พิจารณาโดยเฉพาะ เป็นต้น หรือหากเราต้องการดูภาวะการครองชีพในแต่ละภูมิภาค เราก็มีดัชนีราคาผู้บริโภคของแต่ละภาคให้ใช้ เป็นต้น

ทีนี้เรามาดูกราฟดัชนีราคาผู้บริโภคและการประเมินอัตราเงินเฟ้อกัน ดูภาพต่อไปนี้

ดัชนีราคาผู้บริโภค (consumer price index) ทั้งชุดทั่วไปและชุดพื้นฐานทั่วประเทศ ปี 2556-2558 

ในภาพนี้ เส้นสีฟ้าคือดัชนีราคาผู้บริโภคทั่วไป เส้นสีส้มคือดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐาน จะเห็นว่าในช่วงปี 2557 ดัชนีราคาผู้บริโภคทั่วไป (สีฟ้า) แกว่งตัวหวือหวาคือดัชนีร่วงแรง เพราะรวมราคาพลังงานและอาหารเข้าไปด้วย และปัจจัยที่ทำให้แกว่งตัวมากคือราคาน้ำมันนั่นเองเนื่องจากในปี 2557 นั้นราคาน้ำมันดิบตลาดโลกปรับตัวลงแรง หากนำข้อมูลนี้ไปคำนวณเป็นอัตราเงินเฟ้อทั่วไปก็จะได้อัตราเงินเฟ้อที่แกว่งตัว เดี๋ยวอัตราเงินเฟ้อเป็นบวก เดี๋ยวอัตราเงินเฟ้อติดลบ ทำให้ประเมินภาพเศรษฐกิจยาก

หากจะพูดให้เข้าใจง่าย ดัชนีเงินเฟ้อทั่วไปเปรียบเหมือนดัชนีเซ็ตนั่นเอง ดัชนีเซ็ตถ่วงน้ำหนักด้วยหุ้นกลุ่มพลังงานค่อนข้างมาก พอราคาน้ำมันโลกร่วงแรง หุ้นพลังงานก็ร่วง ดัชนีเซ็ตก็ร่วง ภาพที่เห็นดูเหมือนตลาดหุ้นร่วงทั้งตลาด แต่ที่จริงราคาหุ้นบางกลุ่มก็ไม่ได้ร่วงตามไปด้วย เป็นต้น

และนั่นเองคือที่มาของเส้นสีส้ม ลองดูเส้นสีส้ม ดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐานที่หักค่าพลังงานและอาหารออกไปแล้ว จะเห็นว่าเส้นสีส้มค่อยๆขยับตัวขึ้น บ่งบอกสภาพค่าครองชีพที่ค่อยๆขยับตัวขึ้น ทำให้ใช้ตีความเป็นภาพเศรษฐกิจได้ดีกว่า

ทีนี้เรามาดูกันอีกภาพหนึ่ง ดังนี้

ดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐานยุคต้มยำกุ้ง 2540-2542 เทียบกับปัจจุบัน 2556-2558 ความชันของเส้นบ่งบอกระดับของเงินเฟ้อได้อย่างคร่าวๆ

ภาพนี้เราดูกันเฉพาะดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐาน เพราะแบบทั่วไปตีความยาก เป็นภาพเดิมแต่ลุงแมวน้ำเติมเส้นสีเทาลงไป เส้นสีเทานี้คือดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐานในยุคต้มยำกุ้งปี 2540-2542

เรามาพิจารณาลีลาของเส้นกัน การดูความชันของเส้นทำให้เราประมาณอัตราเงินเฟ้อได้แบบคร่าวๆ ไม่ต้องไปคำนวณให้ปวดหัว

ดูที่เส้นสีเทา

ในปี 2540 เส้นสีเทามีความชันพอควร ลุงแมวน้ำเทียบให้เป็นอัตราเงินเฟ้อระดับ ++

ปี 2541 ช่วงต้นปีและกลางปี เส้นสีเทามีความชันลดลง ให้เป็นระดับ + แสดงว่าปี 2541 เมื่อเทียบกับปี 2540 เศรษฐกิจแย่ลงเนื่องจากอัตราเงินเฟ้อลดลง

ปลายปี 2541 ต่อต้นปี 2542 ช่วงคร่อมปีนี้เส้นสีเทาไม่มีความชัน คือเป็นความชันระดับ 0 ตอนนี้ค่าครองชีพนิ่ง คงที่ สินค้าบริการไม่ขึ้นราคา อัตราเงินเฟ้อเป็น 0 อย่างนี้ไม่ดีแล้ว แปลว่าเศรษฐกิจแย่ลงกว่าปี 2541 เสียอีก

กลางปี 2542 เส้นสีเทาความชันเป็น – (เป็นลบ) คือราคาสินค้าบริการลดลง แปลว่าเศรษฐิจแย่ลงกว่าเดิมอีก สินค้าบริการยืนราคาเดิมไม่ไหวเพราะไม่มียอดขาย ต้องลดราคาลง นี่คืออัตราเงินเฟ้อติดลบ หากติดลบนานไปก็กลายเป็นเศรษฐกิจถดถอย

เส้นสีเทานั้นคืออดีต แต่เส้นสีส้มคือสถานการณ์ปัจจุบัน ลองดูว่าตลอดเวลาที่ผ่านมา ความชันของเส้นสีส้มลดลงเรื่อยๆ จนถึงปัจจุบันความชันของเส้นสีส้มเป็นบวกเพียงเล็กน้อย (คือความชันน้อย) แปลความว่าอัตราเงินเฟ้อลดลง เศรษฐกิจแย่ลง หากไม่แก้ไขอะไรหรือแก้ไขแต่ไม่สำเร็จ โมเมนตัมของเศรษฐกิจในช่วงต่อไปน่าจะก้าวไปสู่ความชัน 0 และความชันติดลบในที่สุด

วันนี้คุยกันได้แค่ดัชนีราคาผ้บริโภค แต่ก็ได้ความรู้เอาไปติดตามข่าวต่างได้ ครั้งหน้าคุยกันเรื่องดัชนีที่เหลือคร้าบ